مطالبه سهم‌الارث و تقسیم ترکه

بحث مهم دیگر در زمینه مطالبه سهم‌الارث و چگونگی تقسیم ترکه این است که باید حصه هر کدام از این طبقات را بدانیم. طبق قانون مدنی ما حصه تعیین شده برای هر شخص بدین شرح است:

ماده ۸۹۹-فرض سه وارث نصف ترکه است:

• شوهر در صورت نبودن اولاد برای متوفا اگرچه از شوهر دیگر باشد؛
• دختر اگر فرزند منحصر باشد؛
• خواهر ابوینی یا ابی تنها در صورتی که منحصربه‌فرد باشد.

ماده ۹۰۰-فرض دو وارث ربع ترکه است:

• شوهر در صورت فوت زن با داشتن اولاد؛
• زوجه یا زوجه‌ها در صورت فوت شوهر بدون اولاد.

ماده ۹۰۱-ثمن، فریضه‌ی زوجه یا زوجه‌ها است در صورت فوت شوهر با داشتن اولاد.

ماده ۹۰۲-فرض دو وارث دو ثلث ترکه است:

•  دو دختر و بیشتر در صورت نبودن اولاد ذکور؛
•  دو خواهر و بیشتر ابوینی یا ابی تنها با نبودن برادر.

ماده ۹۰۳-فرض دو وارث ثلث ترکه است:

• مادر متوفی در صورتی که میت اولاد و اخوه نداشته باشد؛
• کلاله امی در صورتی که بیش از یکی باشد.

ماده ۹۰۴-فرض سه وارث سدس ترکه است: پدر و مادر و کلاله امی اگر تنها باشد.

برای توضیح کلمه فرض لازم است بدانید که در قانون بعضی از وراث به فرض ارث می‌برند و بعضی به قرابت. طبق ماده ۸۹۴: صاحبان فرض اشخاصی هستند که سهم آنان از ترکه معین است و صاحبان قرابت کسانی هستند که سهم آن‌ها معین نیست.

نحوه و میزان سهم‌الارث هر کدام از وراث برای آگاهی بیشتر از موضوع مطالبه سهم‌الارث و چگونگی تقسیم ترکه به تفصیل در مواد 906 تا 946 قانون مدنی بیان شده است.

نکته مهم در اینجا این است که زوج و زوجه جزء طبقات نیستند و هر کدام در کنار هر طبقه‌ای که وجود داشته باشد ارث می‌برند. اما اگر هیچ‌کدام از طبقات وجود نداشتند و فقط زوج یا زوجه متوفی بود شرایط فرق می‌کند.در اینجا طبق قانون اگر مرد تنها وارث زن باشد تمام اموال زن را به ارث می برد. اگر زن تنها وارث مرد باشد فقط سهم خودش را ارث می‌برد و باقی اموال مرد مشمول اموال بلاصاحب قرار می‌گیرد.

مطالعه ماده قانونی این مطلب مفید است:

ماده ۹۴۹-در صورت نبودن هیچ وارث دیگر به غیر از زوج یا زوجه، شوهر تمام ترکه زن متوفای خود را می‌برد لیکن زن فقط نصیب خود را و بقیه ترکه‌ی شوهر در حکم مال اشخاص بلاوارث و تابع ماده ۸۶۶ خواهد بود.

ماده ۸۶۶-در صورت نبودن وارث، امر ترکه‌ی متوفی راجع به حاکم است.

همچنین ارث زوجه متوفی و اینکه زن از چه اموالی ارث می برد مسئله متفاوتی است که نیاز به بررسی دارد. مرد از تمام اموال زن به هر شکلی که باشد ارث می‌برد اما زن طبق ماده 946: زوج از تمام اموال زوجه ارث می‌برد و زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد و در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از همه اموال به ترتیب یاد شده خواهد بود.

پس زن به هیچ وجه از عین اموال غیرمنقول ارث نمی‌برد و فقط از قیمت آنها ارث می‌برد. همچنین درصورتی که مرد بیش از یک زن داشته باشد، حتی اگر یک نفر از آنها صاحب فرزند باشد، نصاب یک هشتم بین آنها به تساوی تقسیم می‌شود و نه یک چهارم. یعنی اینگونه نیست که هریک از زنان جداگانه یک هشتم و یا یک چهارم ارث ببرند